مصطفی چمران

مصطفی چمران

برای دیگر کاربردها چمران (ابهام‌زدایی) را ببینید.

مصطفی چمران (۱۳۱۱ - ۳۱ خرداد ۱۳۶۰^[۱]) از اعضای برجسته نهضت آزادی ایران معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب دولت موقت، وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، نماینده روح‌الله خمینی در شورای عالی دفاع و از فرماندهان جنگ‌های نامنظم بود که در جبهه جنگ ایران و عراق کشته شد.

از تولد تا اعزام به آمریکا [ویرایش]

مصطفی چمران جوان

مصطفی چمران به سال ۱۳۱۱ ش در خیابان پانزده خرداد تهران، بازار آهنگرها، محله سرپولک متولد شد.

وی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه انتصاریه، نزدیک پامنار، گذراند و دوران متوسطه را در دارالفنون و البرز طی کرد. به سال ۱۳۳۲ در رشته الکترومکانیک دانشکده فنی دانشگاه تهران پذیرفته شد. پس از فارغ التحصیلی در سال ۱۳۳۶، یک سال را به تدریس در دانشکدهٔ فنی پرداخت.

وی در تمام دوران تحصیل خود و نیز دورهٔ کارشناسی در دانشگاه تهران، شاگرد اول بود که از استاد خود مهدی بازرگان نمره ۲۰ را در درس ترمودینامیک دریافت کرد.

فعالیت سیاسی [ویرایش]

وی از ۱۵ سالگی در جلسات تفسیر قرآن سید محمود علایی طالقانی در مسجد هدایت و در دروس فلسفه و منطق مرتضی مطهری و نیز در جلسات دیگر شرکت داشت.

چمران از اولین اعضای انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران بود. در مبارزات سیاسی دوران مصدق، از مجلس چهاردهم تا ملی شدن صنعت نفت شرکت فعال داشت. وی در روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ در حمله گارد به دانشکده فنی دانشگاه تهران جزء معترضین به حضور نیکسون بود.

او به همراه تنی چند از همفکرانش به تاسیس نهضت آزادی ایران در خارج از کشور مبادرت می‌کند و عضویت او در این حزب را تا زمان مرگ ادامه داشت.^{[نیازمند منبع]}

در امریکا [ویرایش]

چمران با بورس شاگرد اولی در دانشگاه تهران برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و همچنان در دوره‌های کارشناسی ارشد (رشته الکتریسیته) دردانشگاه تگزاس در آستین و دکتری (رشته فیزیک پلاسما و الکترونیک) در دانشگاه برکلی شاگرد اول بود.^[۲]

چمران در یک شرکت بزرگ آمریکایی به نام بل که روی پروژه‌های علمی قمر مصنوعی فعالیت داشت استخدام و تا تیرماه ۱۳۴۴ (۱۹۶۷) که به همراه دوستانش به خاورمیانه رفت، در این شرکت فعالیت داشت. چمران از شاگردان آیت‌الله طالقانی در ایران و از اعضای بنیانگذار نهضت آزادی خارج از کشور بود^[۳]. در آمریکا با همکاری ابراهیم یزدی برای اولین بار انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا را پایه ریزی کرد و از مؤسسین انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در کالیفرنیا بود. به دلیل این فعالیت‍‌ها، بورس تحصیلی شاگرد ممتازی وی از سوی رژیم شاه قطع می‌شود.

مصطفی چمران

در سال ۱۹۶۲ (۱۳۴۱)، پس از فارغ التحصیل شدن با خانواده خود به نیوجرسی منتقل شد و ضمن عضویت در شورای مرکزی جبهه ملی به عنوان عضو هیئت اجرایی و مسئول مالی به فعالیت پرداخت. تدارک اعتراضات و بسیج دانشجویان در جلوی سازمان ملل در نیویورک ـ در جلوی کاخ سفید در واشنگتن و همچنین سفارت ایران در شهر واشنگتن و سایر کنسولگری‌ها در شهرهای شیکاگو ـ نیویورک ـ سانفرانسیسکـو در جهت اعتراض به وضعیت سیاسی ـ اجتماعی ایران بخش عمده‌ای از تلاش و فعالیت‌هایش در این سال‌ها است.^[۴]

ماجرای بست نشستن در عبادتگاه سازمان ملل بدین قرار است: در سازمان ملل، محلی به عنوان معبد طراحی گردیده که نه مسجد است نه کلیسا؛ صرفاً عبادتگاه است. اتاقی است بزرگ و ساده که به صورت یک اتاق آرام و فضایی روحانی طراحی شده و بازدیدکنندگان بعضاً در این محل لحظاتی توقف کرده و با خود خلوت و به نیایش درونی می‌پردازند. دوازده نفر از ایرانیان طبق قرار قبلی در این محل حاضر شده و اصطلاحاً بست می‌نشینند. پس از چند دقیقه توجه مأمورین به این نفرات که بیش از حد معمول در محل عبادتگاه توقف کرده‌اند جلب می‌شود. مامورین خواستار خروج این نفرات از عبادتگاه می‌شوند. جمع متحصن خواستار ملاقات با دبیر کل سازمان ملل می‌شوند که با مخالفت مأمورین روبه‌رو می‌شوند. از طرفی دیگر، عده‌ای از اعضاء جبهه ملی و دانشجویان هم در خارج از ساختمان تجمع کرده و پلاکاردها و بیانیه‌هایی به زبان انگلیسی در اعتراض به شاه و هیئت حاکمه ایران بین توریست‌ها و مردم توزیع می‌کنند. خبر تحصن ایرانیان در محل سازمان ملل خبرنگاران را به آنجا می‌کشاند. مأمورین که از خروج متحصنین ناامید می‌شوند گارد مخصوص را آورده و دست و پای آنها را گرفته، کشان کشان از سازمان ملل بیرون می‌برند و خبرنگاران خارجی و تلویزیون‌های سراسری آمریکـا از این صحنه فیلمبرداری می‌کنند. روی زمین کشیده شدن چمران با سری بی مو به روی پله‌های سازمان ملل صحنه فجیعی را در اخبار کانال‌های مختلف تلویزیون آمریکا به وجود می‌آورد. این فیلم برای چمران بسیار گران تمام شد؛ زیرا این نوع حرکت‌ها برای یک محقق در یک شرکت بزرگ علمی قابل قبول نمی‌توانست باشد.^[۵]

مصطفی چمران دو بار ازدواج کرد او از همسر اول خود، پروانه، سه فرزند دارد؛^[۳] که دو دختر و یک پسر می‌باشند. فرزند پسر او، بعدها در سواحل آمریکا غرق می‌شود. وی پس از سفر به لبنان، از همسر آمریکایی خود جدا شد و با یک زن لبنانی به نام «غاده» ازدواج کرد.

در مصر [ویرایش]

چمران پس از پایان تحصیلات و پس از تظاهرات پانزده خرداد به همراه با ابراهیم یزدی، رهسپار مصر شده و به تاسیس اولین پایگاه آموزش جنگ‌های مسلحانه می‌پردازد. او به مدت دو سال، در زمان جمال عبدالناصر، سخت‌ترین دوره‌های چریکی و پارتیزانی را می‌آموزد و به عنوان بهترین شاگرد این دوره شناخته می‌شود.

در مصر با مشاهده جریان ناسیونالیسم عربی به جمال عبدالناصر اعتراض کرد و ناصر ضمن پذیرش این اعتراض گفت که جریان ناسیونالیسم عربی آن قدر قوی است که نمی‌توان به‌راحتی با آن مقابله کرد و به دنبال آن به چمران و یارانش اجازه می‌دهد که در آن کشور نظرات خود را بیان کنند.^[۶]

ادب جهادى در ايران قرن سيزدهم (1)

آن . لمبتون

ترجمه: نصرالله صالحى (×)

نوشتارى كه برگردان آن در پى مى‏آيد، در زمره يكى از نخستين پژوهش‏هايى است كه در زمينه موضوع جهاديه در دوره قاجاريه انتشار يافته است . مؤلف بعد از اشاره‏اى مختصر به مساله جهاد در صدر اسلام به جايگاه جهاد در فقه و كلام شيعه در چهار دوره اصلى از تاريخ تشيع; يعنى آل بويه، ايلخانيان، صفويان و مؤكدا دوره قاجاريان پرداخته است . وى در هر يك از اين چهار دوره به ديدگاه يكى از برجسته‏ترين فقيهان استناد كرده و نظريات آنان در باب جهاد را بررسى كرده است . از همين روى در بخش پايانى مقاله به روابط علما با دولت در دوره فتحعلى شاه پرداخته و با اشاره به مهم‏ترين مساله اين دوره، يعنى جنگ‏هاى ايران و روس، به ضرورت صدور فتاوى جهاديه از سوى علما اشاره كرده است . نويسنده براى يك بررسى موردى از اين فتاوى، بخش جهاديه كشف الغطاء اثر شيخ جعفر كاشف الغطاء را برگزيده و ضمن توضيح درباره آن، بخشى از متن اين اثر را در مقاله .............

> احکام و فرمانهای حج در زمان ایلخانان [منبع الکترونیکی]

مباني رفتار سياسي بزرگان شيعه در آغاز استيلاي مغولان

دكتر محسن الويري مقدمه حمله گسترده مغولان به قلمرو خلافت اسلامى، خاستگاه تحولى شگفت و همه جانبه در جهان اسلام شد. با وجود تحقيقاتى كه تاكنون در اين زمينه انجام شده است، (1) هنوز پرسشها و ابهامهايى فراوان، پژوهشگران را به جستجو و كند و كار فرا مى‏خواند. هجوم ويرانگر مغولان در سال‏616ه ق با حمله چنگيزخان به ايران آغاز شد، (2) و 40 سال بعد در سال‏656 ق با فتح بغداد به دست هلاگو، نواده چنگيز، (3) تقريبا از تب وتاب افتاد. (4) با كشته شدن خليفه و بر چيده شدن بساط خلافت از قسمت‏بزرگى از جهان اسلام، مسلمانان كه واهمه درهم پيچيده شدن جهان بدون خليفه را داشتند، (5) زندگى در سايه اقتدار خان مشرك مغول را آغاز كردند. با سيطره مغولان - كه به تسامح دينى نيز شناخته مى‏شوند (6) - شيعيان فرصتى يافتند تا با نزديك شدن به مركز قدرت سياسى و بهره جستن از آن، به صورتى چشمگير انديشه‏هاى كلامى و فقهى خود را بپراكنند و گامهايى مهم به سوى تفوق علمى و سياسى بر ايران و عراق بردارند. بدون ترديد سيطره بلامنازع صفويه و گسترش دير پا و عميق تشيع در سراسر ايران، از سراتفاق چهره نبست، بلكه زمينه‏هاى فكرى، فرهنگى، اجتماعى و سياسى آن در مقطع تاريخى پيش از قرن دهم هجرى، از جمله در عصر سيطره مغولان، فراهم آمده بود. اين تلاش ثمربخش شيعيان كه تدبير و هدايت آن در دست دانشمندان پرآوازه آن روزگاران بود، از زواياى مختلف شايسته تامل و ژرفكاوى است. اين مقاله، تلاشى براى پاسخ به يكى از پرسشهاى مربوط به اين موضوع است. مقطع تاريخى اين بررسى، نيمه دوم قرن هفتم هجرى و سالهاى نزديك به سقوط بغداد و روى كار آمدن ايلخانان است. در خلال مقاله، تلاش شده است‏به اين پرسش پاسخ داده شود كه روى آوردن دانشمندان شيعه به دستگاههاى حكومتى و همكارى تقريبا گسترده‏شان با حاكمان، چه توجيهى داشته، و مبانى اين رفتار سياسى چه بوده است؟ براى پاسخ به اين پرسشها، نخست اين موضوع بررسى مى‏شود كه اصولا جايگاه رفتار سياسى در منابع انديشه سياسى چيست؟ رفتار سياسى، يكى از منابع انديشه سياسى مفاهيم مربوط به انديشه سياسى شيعيان را نمى‏توان تحت همين عنوان، در متون تاريخى گذشته يافت، زيرا اين عنوان و ديگر عنوانها مربوط به روابط سياسى، اجتماعى، فرهنگى و مانند آن، در دهه‏هاى اخير و در پى گسترش روابط علمى و فرهنگى با غرب به جوامع شرقى و اسلامى راه يافته است. (7) با اين حال، مسلم است كه مفاهيم و مضامين مربوط به آن را به فراوانى- هر چند به طور پراكنده - در متون مختلف اسلامى و شيعى مى‏توان يافت. قرآن و سنت، نخستين و مهمترين منبع انديشه سياسى نزد مسلمانان است. در آيات زيادى از قرآن ، از مسائل سياسى به صورت مستقيم يا غير مستقيم سخن به ميان آمده است (8) و در سخنان پيامبر(ص) (9) و ائمه اطهار(ع) (منتظرى، 1408 ق،ج 1،صص‏89-160) نيز آموزه‏هايى فراوان در اين زمينه به چشم مى‏خورد. تقسيم بندى‏هاى مختلفى براى منابع مربوط به انديشه سياسى اسلامى و شيعى، در آثار نويسندگان معاصر مطرح شده است. (10) به نظر مى‏رسد غير از متون اصلى دينى(قرآن و حديث)، ديگر منابع را بتوان اين‏گونه دسته بندى كرد: 1. متون كلامى مباحث انديشه سياسى در منابع كلامى شيعى، بيشتر در دو بحث: نبوت و امامت آمده است; زيرا رهبرى جامعه و امت‏بر عهده نبى و پس از او بر عهده امام است، و سخن گفتن در باره ويژگيها و وظايف نبى و امام به عنوان يك رهبر سياسى و معيار مشروعيت‏يك حاكم اسلامى، در حقيقت‏سخن گفتن در باره محورى‏ترين مسئله علم سياست و انديشه سياسى است. امامت فصل مميز شيعه از ديگر فرق اسلامى است. با وجود بحثهايى بر سر فقهى بودن يا كلامى بودن آن، (11) حجم كتابها ،مقاله‏ها و رساله‏هاى كلامى شيعيان در اين زمينه فراوان است.الباب الحادى عشر، (12) كشف‏المراد فى شرح تجريد الاعتقاد (13) و منهاج الكرامة فى الامامة، (14) تاليف علامه حلى (726ق) از مهمترين متون كلامى در مقطع تاريخى اين مقاله هستند. 2. متون فقهى مسئله حكومت و حاكم اسلامى- كه از محورى‏ترين مسائل انديشه سياسى است - در شمارى قابل توجه از مباحث فقهى مورد عنايت قرار گرفته است. طرح اين مسئله در متون فقهى، در مواردى است كه اجراى يك حكم اسلامى منوط به حضور حاكم است. عموم فقيهان اهل سنت هيچ قيد و شرطى براى حاكم قايل نيستند و ضمن لازم دانستن اطاعت از حاكم جامعه - كه هر كسى مى‏تواند باشد- اجراى احكام فقهى را نيز از اختيارات و وظايف او مى‏دانند. (15) اما فقيهان شيعه يكى از مهمترين شرايط حاكم را عدالت مى‏دانند، واز جمله مقومات عدالت را تشيع مى‏شمرند. البته، برداشت فقيهان شيعه از حاكم عادل - به عنوان شرط اجراى برخى احكام - يكسان نيست. گروهى از آنان، مصداق آن را فقط امامان معصوم (:) مى‏دانند. شمارى ديگر، مصداق آن را علاوه بر امام معصوم، نايبان خاص و عام او (فقيهان واجد شرايط) بر مى‏شمرند. گروه اول اجراى احكامى را كه شرط آن حضور حاكم عادل است، در عصر غيبت جز به هنگام اضطرار يا مصلحت جايز نشمرده‏اند. اما گروه دوم با شرايطى، قايل به لزوم اجراى اين احكام شده‏اند. بر اين اساس، نگرش فقيهان در باره نقش حاكم عادل در اجراى احكام و مسائل مربوط به آن، يك انديشه سياسى است. در نتيجه، متون فقهى نيز جايگاهى مهم در منابع انديشه سياسى مى‏يابد. مهمترين مباحث فقهى كه مى‏توان اين موضوع را در آن جستجو كرد، عبارت است از: اقامه نماز جمعه، گردآورى زكات، دريافت‏خمس، جهاد، امر به معروف و نهى از منكر، قضاء، افتاء، مسئوليت‏پذيرى در صورت در خواست‏حاكم، اجراى حد،وصيت و ارث. كتاب شرائع الاسلام فى مسائل الحلال و الحرام، نوشته محقق حلى (676 ق)، و آثار فقهى علامه حلى، از مهمترين نمونه‏هاى متون فقهى نگاشته شده در دوره تاريخى مورد بررسى اين مقاله است. 3. اندرزنامه‏ها و آيين نامه‏هاى حكومتى بخشى از انديشه‏هاى سياسى مسلمانان، در اندرزنامه‏ها، آيين‏نامه‏ها و سياستنامه‏ها منعكس است. اين كتابها بيشتر از پند نامه‏ها، وصيتها و سخنان حكيمان و آداب دربارى ايران پيش از اسلام تاثير پذيرفته، و گاه با آيات قرآنى، احاديث و سخنان بزرگان علم و سياست اسلامى همراه و مزين شده است. (16) فصل نخست از كتاب الفخرى فى الآداب السلطانية، نوشته صفى‏الدين محمدبن طقطقى (709ق)، نمونه‏اى از اين متون در نيمه دوم قرن هفتم هجرى است. (17) 4. متون حكمت عملى و اخلاقى مسلمانان تقسيم بندى ارسطويى حكمت‏به حكمت نظرى و حكمت عملى، و سپس تقسيم حكمت عملى به اخلاق، تدبير منزل و سياست مدن را پذيرفته، و بخشى از انديشه‏هاى سياسى خود را در كتابهاى حكمت عملى نگاشته‏اند. مباحث‏حكمت عملى كه به گفته خواجه نصيرالدين طوسى: «به موافقت و مخالفت مذهبى و نحلتى تعلق ندارد» (طوسى، 1360، ص 35)، (18) معمولا بدون استناد به آيات و روايات، مسائل اصلى حكومت و قدرت سياسى را بررسى مى‏كند. كتاب اخلاق ناصرى نمونه بسيار مهم اين دسته از منابع در نيمه دوم قرن هفتم هجرى، نوشته دانشمند پر آوازه شيعى خواجه نصيرالدين طوسى، است. البته، خواجه اين كتاب را پيش از سقوط بغداد و در ايام حضور خود در قلعه اسماعيليه و به پيشنهاد و به نام ناصرالدين عبدالرحيم بن ابى منصور نوشت. ولى پس از سقوط بغداد، تغييراتى در خطبه كتاب داد و آن را از نو مطرح كرد( طوسى، 1360، ص 35). خواجه در مقاله سوم اين كتاب و طى هشت فصل هم از مباحث نظرى علم سياست‏سخن گفته، و هم رهنمودها و دستورالعمل‏هايى را براى حسن سلوك پادشاهان بر شمرده است. (19) 5. متون تاريخى كتابهاى تاريخى افزون بر اطلاعات مربوط به روش عملى حاكمان در اداره سرزمينهاى اسلامى، گاه در بردارنده اظهار نظرها و تحليلهايى درباره شاخه‏هاى مختلف دانش و انديشه سياسى‏اند. كتاب تجزية الامصار و تزجية‏الاعصار،معروف به تاريخ وصاف نوشته فضل الله بن عبدالله شيرازى، (20) و كتاب تاريخ اولجايتو، نوشته ابوالقاسم قاشانى (قاشانى، 1348، ص 48)، از نمونه‏هاى جالب توجه اين دسته از منابع در دوره تاريخى مورد نظر اين مقاله است. 6. رساله‏ ها و كتابهاى مستقل درباره فلسفه و انديشه سياسى بخشى ديگر از منابع انديشه سياسى در اسلام، رساله‏هايى است كه بى اينكه به تقسيم بندى حكمت‏يا حكمت عملى اشاره داشته باشد، مستقلا به بحث و بررسى در باره يك يا چند جنبه از جنبه‏هاى مسائل سياسى پرداخته است. (21) رساله كوتاه و پر نكته ساز و پيرايه شاهان پر مايه، به قلم باباافضل مرقى كاشانى،نمونه‏اى خوب براى اين دسته از منابع در نيمه دوم قرن هفتم به شمار مى‏رود. ..............